Anh nói rằng trọn đời yêu em
Sao nỡ đành lòng nào lại quên
Câu tình yêu giữ không nhạt màu
Câu mình thương đến khi bạc đầu
Bây giờ trả lại trăng sao..
(Tình yêu trả lại trăng sao – 1964)
Rồi đến : Ga chiều, Xác pháo nhà ai.
Nói đến Lê Dinh ai mê nhạc cũng không
quên bài : Hà Tiên, Ga chiều, Tình yêu trả lại trăng sao… Lời nhạc Lê
Dinh đơn sơ dễ hiểu, mộc mạc đi thẳng vào tâm hồn người nghe một cách
thích thú, nói vậy không phải tôi nói bạn cũng thích như tôi, hễ có
người sản xuất những văn nghệ phẩm, là tôi thích học hỏi của kẻ khác.
Mình đi tìm cái hạnh phúc mà không cần nhọc công dụng sức chi cả.
Tôi
nghe vọng cổ, nghe hát bội, hát chèo tôi biết mê say.
Anh chị nghe nhạc
cổ điển Tây phương, nhạc Âu Mỹ biết hay, cũng đam mê…Vậy chưa chắc cái
sướng và cái đam mê ai hơn ai ?
Tôi đã gặp nhạc sĩ Lê Dinh một lần tại
Montreal trong một buổi văn nghệ, và người nghệ sĩ này đã để lại tôi ấn
tượng khó quên. Tôi kính mến thái độ vui vẻ, nhiệt thành, đơn giản mộc
mạc thẳng thắn, ẩn trong cái nghiêm túc của một nhạc sĩ, có đức tin về
phương pháp làm việc, với sự cần cù nhẫn nại, đã đem lại lòng qúi mến và
tin tưởng trong giới nghệ sĩ. Tôi biết nhạc sĩ Lê Dinh có đời sống tinh
thần trong âm thầm, nhưng đầy hăng hái kiên nhẫn, đó là nền tảng cho
một đời sống về tinh thần. Tâm hồn của một người nghệ sĩ dồi dào, thì sự
sung sướng cũng rộng rãi hơn.
Sau khi định cư tại thành phố Montreal
(Canada) đã ổn định được đời sống gia đình, và để gây cho mình sự hứng
thú bền bĩ, nhạc sĩ Lê Dinh chủ trương thực hiện tờ Nguyệt san Nghệ
Thuật là để duy trì sự cố gắng, và có đường lối rõ ràng.
Văn nghệ làm
nẩy sinh vào tâm hồn nghệ sĩ, luôn luôn nhìn đời với những khía cạnh màu
sắc mới lạ. Lê Dinh sáng tác những bài nhạc mới sau này như : Bài hát
của người điên, Cho người tình cũ, Nắng bên này sông, 10 bài hận ca,
Thương về Gò Công… đều mang khắc khoải của người sống xa quê hương. Sau
nhảy ra làm đài phát thanh Tiếng Nói Việt Nam với Lê Thái. Tất cả môn
sinh hoạt văn nghệ, liên quan đến trong tâm hồn người nghệ sĩ, nó phản
ảnh đời sống, tình cảm, tư tưởng của một nhạc sĩ. Nhưng cũng rất không
đơn giản khi làm về báo chí văn nghệ.
Trước năm 1975 Lê Dinh cùng với nhạc sĩ
Minh Kỳ và Anh Bằng thành lập nhóm Lê Minh Bằng. “Ba cây chụm lại thành
hòn núi cao” có khác, nên rất nhiều nhạc phẩm nổi tiếng như : Gõ cửa,
Chuyện tình Lan và Ðiệp, Căn nhà ngoại ô, Linh hồn tượng đá, Ðêm nguyện
cầu… Nhóm Lê Minh Bằng cũng đã đào tạo nên những ca sĩ nổi tiếng như :
Giáng Thu, Trang Mỹ Dung, Hải Lý, Mạnh Quỳnh, Ngọc Tuyết…Sau biến cố 1975 nhóm Lê Minh Bằng mỗi người một nơi. Nhạc sĩ Anh Bằng
sinh sống ở California (nhà xuất bản băng nhạc Asia, Dạ Lan). Lê Dinh
cùng với gia đình sống ở Montreal (Canada). Minh Kỳ thì đã mất vào đầu
tháng 9 năm 1975 trong vụ nổ ở trại cải tạo Long Khánh.
Cuộc đối thoại giữa người giới thiệu
chương trình nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn, và nhạc sĩ Lê Dinh dưới ánh đèn
sân khấu Thúy Nga tại Paris 2003, làm bừng dậy ý nghĩa đời nghệ sĩ không
bị nhoè đi, giữa thương trường ồn ào, và bụi bặm, khơi lại trong đời
sống tinh thần, đã một thời từng gởi gấm, nhiều tình cảm sâu xa của nỗi
nhớ mình, trong các nhạc phẩm nổi tiếng bắt đầu từ năm 1956 cho đến nay,
với tất cả hơn 200 nhạc phẩm trước năm 1975, đã được thu dĩa bởi các
hang : Tân Thanh, Continental, Asia Sóng nhạc, Việt Nam…
Sau năm 1975 các nhạc phẩm lại được thu
vào dĩa Thúy Nga Paris, Asia USA… với các giọng ca Như Quỳnh, Phương
Dung, Thanh Thúy, Mỹ Huyền, Hoàng Lan, Kim Ngọc Khánh, Dalena, Nhật
Trường, Giao Linh, Thanh Tuyền, Lưu Hồng, Trần Thị Thu, Nguyệt Lan…
Nghe những lời nhạc của Lê Dinh tôi có
cảm nhận : Người nghe không có sự suy nghĩ với cái nghĩa rộng của nó, mà
dòng nhạc đi thẳng một cách mạch lạc vào đời sống tình cảm người ta mà
thôi.
Nhạc là âm thanh để cảm nhận, tất cả chung quanh chỉ là cái khung
để chúng ta sinh hoạt, nếu ta quá quan trọng sẽ làm giảm mất đi cái chân
giá trị của sự sáng tạo, một sự sáng tạo trong bóng tối, trong im lặng
cũng là một vết sáng của đêm đông, và người sáng tạo là người biết định
đoạt hành động mình, biết trù liệu đến sự tín ngưỡng và số phận của
mình.
Ðể thả hồn bâng khuâng rung động về kỷ
niệm, những màn vũ hoang dã trong nhạc điệu trữ tình, tôi đến gặp nhạc
sĩ Lê Dinh gốc người miền Nam, tại khách sạn Kyriad trong quận 19 Paris
để nhớ lại một kỷ niệm, cách đây hai năm, tôi đã hân hạnh gặp nhạc sĩ
rất còn nồng nhiệt, trong một trái tim nghệ sĩ, để cho tôi thẹn thùng, e
ấp thật thà trong Tiếng Hát Mường Luông, Chiều Lên Bản Thượng v.v… bên
núi rừng xinh xinh, xanh ngát mênh mông.
Xin mời bạn đọc nghe tâm tình của nhạc sĩ Lê Dinh, qua mẩu chuyện ngắn sau đây Bích Xuân: Xin vui lòng sơ lược tiểu sử của nhạc sĩ ?
LÊ DINH: Sinh năm 1934 (tuổi Giáp Tuất) tại làng Vinh Hựu, tỉnh Gò Công.
1948-1953: Học Trung học ở Collège Le Myre de Vilers (MỹTho).
1953-1955: Học trường Cao đẳng Vô Tuyến Ðiện Saigon (Ecole Supérieure de Radióelectricité de Saigon).
1955-1957: Dạy học (Pháp văn và âm nhạc) ở Gò Công và ở Chợ Lớn.
1957-1975: Làm việc tại Ðài Phát thanh Saigon. Chức vụ: Chủ sự Phòng Sản Xuất rồi Chủ sự Phòng Ðiều Hợp.
1975-1978: Không làm gì được cả.
Tháng 8/1978: Vượt biên đến đảo Ðài Loan.
Tháng 10/1978: Ðịnh cư ở Canada, thành phố Montréal, cho đến nay.
1979-1999: Làm việc cho hãng tàu chở hàng
hóa đi khắp thế giới có tên là Federal Navigation (viết tắt là FEDNAV)
của Canada ở thành phố Montréal
(Ðiểm đặc biệt là hãng tàu này là hãng
tàu đã cứu vớt 40 người trên chiếc ghe tỵ nạn – trong đó có gia đình Lê
Dinh – trên biển Nam Hải năm 1978).
Lúc còn học ở Trung học Le Myre de Vilers (MỹTho) có theo học hàm thụ lớp hòa âm và sáng tác của Ecole Universelle de Paris.
Sáng tác đầu tiên : Bài Làng Anh Làng Em, viết năm 1956, nhà xuất bản Tinh Hoa miền Nam ấn hành năm 1956.
Gia cảnh : Vợ, 3 con.
BX: Khán giả đã biết
nhạc sĩ Lê Dinh bắt đầu từ năm 1956 nhưng cho đến nay vẫn không quên
công việc của một người làm về thông tin trên đài phát thanh trước năm
1975, hiện thời còn là chủ bút tờ báo nữa, mà cốt yếu của người cầm bút
có kiến thức, có chiều sâu tư tưởng, tờ báo mới hay, phải hấp dẫn để đến
được với độc giả. Công việc của nhạc sĩ nằm trong tư tưởng Văn hóa. Xin
nhạc sĩ cho biết cảm tưởng về những điều này ?
Nhạc sĩ LD: Khán thính
giả biết Lê Dinh từ năm 1956 (qua bài Làng anh làng em) cho đến nay
nhưng từ năm 1994, khi nguyệt san Nghệ Thuật ấn hành số 1, độc giả biết
Lê Dinh qua người chủ trương tờ báo và đồng thời cũng qua Lê Dinh, người
viết nhạc.
Chủ trương tờ báo, LDinh không có tham vọng to lớn, chỉ muốn
dùng tờ báo, ngoài việc loan tin tức về âm nhạc, thời sự, kiến thức phổ
thông… chính yếu là muốn nhắc lại cho các thế hệ sau biết những người đi
trước trong lãnh vực văn học, âm nhạc, nghệ thuật… và giới thiệu, nâng
đỡ những mầm non văn nghệ trên con đường mà những mầm non này đã chọn.
BX: Nhạc sĩ đã được khán
giả trước năm 1975 yêu thích và ngay như hôm nay tại Hải ngoại, được
các Trung tâm băng nhạc thâu lại các nhạc bản như – Xác pháo nhà ai
(1964) – Chiều lên bản Thượng (1964) – Tình yêu trả lại trăng sao (1964)
– Thương về xứ Thượng (1965) – Ngang trái (1965)…v.v…
Tại sao nhạc sĩ
không tiếp tục đi sâu vào các ca khúc khác ?
Nhạc sĩ LD: Vẫn sáng tác
(mặc dù tờ báo chiếm rất nhiều thì giờ) nhưng so với trrước 1975 thì
rất ít vì ở hải ngoại còn nhiều thứ cần nhiều thì giờ để giải quyết và
cơm áo buộc ràng không cho mình còn nhiều thì giờ để sáng tác.
BX: Công việc làm báo, làm đài phát thanh tại Montreal, có hỗ trợ gì trong cuộc sống của nhạc sĩ không ?
Nhạc sĩ LD:
Công việc
làm báo, làm đài phát thanh ở đâu thì không biết, chứ ở thành phố
Montréal này, không giúp đỡ gì về mặt tài chính cho người chủ trương. Ðó
chỉ là sở thích thôi, ai không thích, không thể nào làm nổi, với trăm
ngàn chuyện bực mình vụn vặt, không thể nói ra hết ở đây.
BX: Nhạc sĩ có những bản nhạc viết về quê hương rất tha thiết. Xin nhạc sĩ cho biết cảm tưởng về những bài nhạc ấy ?
Nhạc sĩ LD:
Về những bản
nhạc quê hương, không hiểu tại sao, khi còn ở trong nước thì không
viết, nhưng giờ đây, ở hải ngoại mới thấy thấm thía 2 chữ “quê hương” và
viết rất dễ, rất suôn sẻ, chẳng hạn như bài “Thương về Gò Công (Nắng
trưa lên rất cao, Ngoài xóm đi vào, đi ngang bờ ao, gặp em đang hái cau
để má ăn trầu. Ai qua Gò Công mà không ghé thăm chợ Dinh, Ðể nghe tiếng
hò cô gái ngoài kinh, Hò ơi: Em là cô gái xứ Gò, quanh năm sông vắng đưa
đò nuôi me, Nhà em ở xóm Giồng Tre, Anh về nhớ ghé thăm mẹ thăm em).
BX: Theo nhạc sĩ những dòng nhạc trước năm 1975 có những đặc điểm gì giống và khác với thời bây giờ ?
Nhạc sĩ LD: Nhạc trước
1975, kỹ thuật không rắc rối, lời ca ít cầu kỳ và bình dị hơn nhạc sau
1975, kỹ thuật vững chải hơn, hơi khó khăn hơn (có lẽ do sống gần với
nền âm nhạc của ngoại quốc) và lời ca cùng đề tài cũng thay đổi nhiều,
do hoàn cảnh đang ở tạm nơi xứ người, thân phận ly hương v.v…
BX: Xin nhạc sĩ vài kinh nghiệm khi làm nhạc ?
Nhạc sĩ LDinh:
- Nói về kinh
nghiệm trong việc viết nhạc thì nếu viết nhạc nhiều, thì lần lần kỹ
thuật sẽ vững chắc hơn, không còn để những lỗi lầm ấu trĩ những khiếm
khuyết buồn cười. Những người viết nhạc từ 10 năm trở lên sẽ không còn
vấp phải những lỗi lầm này.
Còn về phần hồn nhạc, thì không ai giống ai,
cũng không phải do kinh nghiệm mà có, bởi đó là thiên phú.
BX: Về các ca sĩ hiện nay ở hải ngọai ?
Nhạc sĩ LD: Các ca sĩ
hiện nay ở hải ngoại : Lớp lớn tuổi (đã nổi tiếng ở Việt Nam) một số,
phong độ vẫn còn và họ hát bằng tâm hồn, còn một số trẻ mới lớn lên và
nổi tiếng ở hải ngoại, có một số hát bằng hình dáng hơn là hát bằng xúc
cảm.
Số này cần phải có những người múa may xung quanh mới được. Và khán
giả thì “coi” họ hát hơn là “nghe” họ hát.
BX: Xin nhạc sĩ kiêm Chủ bút cho biết thế nào là mẩu truyện ngắn hay ? Cây bút nào anh cảm mến ?
Nhạc sĩ LD:
- Cảm nghĩ của
một chủ bút không khác gì cảm nghĩ của một độc giả. Một truyện ngắn
(hay dài) mà hay là có đề tài mới lạ, không giống những truyện đã có từ
trước, có thắt gút (cho độc giả hồi họp, chờ đợi) rồi từ từ mở khi kết
thúc, vui hay buồn, để trả độc giả về với thực tại.
Về phần văn chương,
không cần phải cầu kỳ hoa lá cành, chỉ cần cho trọn vẹn, câu cú có đầy
đủ chủ từ, động từ, túc từ là được. (Chúa ghét những truyện kể lể dài
dòng rồi hết, không đem lại một cảm xúc gì cho người đọc).
BX: Xin nhạc sĩ cho biết tại sao bây giờ các nhạc sĩ thường hay sáng tác những ca khúc gào thét như thế ?
Nhạc sĩ LD: Âm nhạc
những năm sau này (nhất là âm nhạc trong nước) không phải là âm nhạc nữa
mà không biết nên gọi đó là gì. Nghe loại nhạc chói tai này, đang vui
mình bỗng thấy bực tức ngang xương.
Ca sĩ thì không gào thét không phải
là ca sĩ, có thể gọi là ” hét sĩ ” thì đúng hơn. (Người Pháp có câu :
Chanter n’est pas crier).
Người VN mình bắt chước rất hay, nhưng bắt
chước cái không nên bắt chước. Tuy nhiên, ở trong nước, cũng có một số
ít bài rất dễ thương như Song quê, Về quê ngoại, Tiếng hát chim đa đa
v.v…
BX: Nhạc sĩ ấp ủ đề tài nào trong tương lai ?
Nhạc sĩ LD:
Hình thức
thu video của những trung tâm video lớn bây giờ, nếu cứ cái đà này mà
kéo dài mãi, sợ không còn có người thích nữa.
Phải thay đổi món ăn cho
con người thưởng thức, ăn một món dù ngon, nhưng ăn hoài cũng phải chán
(A force de manger la même soupe, on finit par se lasser).
Do đó, một
màn kịch nhạc, có thể nói như một vở tuồng cải lương mà thay vì cổ nhạc
mình viết bằng tân nhạc, có đối thoại, có ca, có vũ, một câu chuyện có
đầu có đuôi, viết bằng tân nhạc.
Việc này đòi hỏi ca sĩ phải là diễn
viên và có như thế mới hấp dẫn về lâu về dài số khán thính giả ít oi ở
hải ngoại này.
Ðó là ước muốn của LD nhưng mình không có trong tay
phương tiện thì làm sao thể hiện được, cho nên ước muốn chỉ là ước muốn
suông mà thôi.
Bích Xuân