Khai sinh từ Brazil, làn sóng bossa nova từ đầu những năm 1960 lan tỏa ra khắp địa cầu. Trong suốt nửa thế kỷ, nhiều tác giả đồng loạt hưởng ứng qua việc sáng tác bài hát nguyên gốc hay cách tân làn điệu nhờ phiên bản phóng tác. Các bản nhạc Quando Quando và The Shadow of Your Smile tiêu biểu cho phong trào soạn nhạc bossa nova tại các nước Âu Mỹ.
Bài hát Quando Quando do tác giả kiêm ca sĩ người Ý Tony Renis sáng tác vào năm 1962, năm ông 24 tuổi.
Trong nguyên tác, lời bản nhạc là của tác giả Alberto Testa. Tựa đề lặp lại ba lần chữ Quando, vì nhân vật ở trong bài hát mong người yêu sớm trả lời cho câu hỏi : Chừng nào anh mới gặp lại em ?
Bản nhạc này ban đầu được viết theo thể điệu bossa nova, nhưng khi vào phòng thu, nhịp điệu bài hát được chuyển đổi nhanh hơn, gần giống với điệu samba.
Tony Renis từng khai thác điều này khi chuyển thể bản nhạc Amor Amor của Mêhicô, từ tiếng Tây Ban Nha chuyển ngữ sang tiếng Ý, từ điệu bolero chuyển nhịp thành samba.
Cách lặp lại ca từ để nhấn mạnh ý tưởng dựa vào khuôn thước của hai bản Amor Amor và Quizás Quizás.
Tony Renis từ những năm 1980 trở đi chuyển qua sản xuất âm nhạc, sáng tác cho người khác. Ông từng được trao giải Quả cầu vàng và nhận đề cử Oscar cho bài The Prayer, do Andrea Bocelli song ca với Céline Dion.
Sau khi thành công vào mùa hè năm 1962, bài hát Quando Quando đã được đặt thêm lời hay chuyển dịch sang nhiều ngôn ngữ, ăn khách nhất vẫn là phiên bản tiếng Anh với tiểu tựa là Tell Me When.
Rất nhiều nghệ sĩ ghi âm lại bài này, từ Pat Boone đến Cliff Richard, từ Connie Francis đến Engelbert Humperdinck.
Nhạc sĩ Tito Rodriguez, người Puerto Rico cũng chuyển thể bài này thành Cuando Cuando, đánh theo thể điệu salsa, khiến cho nhiều người tưởng lầm rằng bản nhạc nguyên tác là một ca khúc tiếng Tây Ban Nha, chứ không phải là tiếng Ý.
Không chỉ riêng gì ở Ý, mà tại nhiều nước châu Âu khác trong đó có Pháp, giới nghệ sĩ tham gia phong trào viết nhạc bossa nova từ đầu những năm 1960. Người đầu tiên là nhạc sĩ Henri Salvador.
Kế đến có tác giả trẻ tuổi Pierre Barouh, sau 7 năm sống tại Brazil, anh sáng tác khá nhiều ca khúc theo thể điệu bossa nova, một khi trở về Pháp.
Một trong những bản bossa nổi tiếng của anh là bài hát Samba Saravah (tạm dịch Samba thoáng buồn), và nhất là ca khúc Un Homme et Une Femme
(Câu chuyện một người đàn ông và một người đàn bà), ca khúc chủ đề bộ phim cùng tên của đạo diễn Claude Lelouch.
Tác giả Francis Lai là người đã sáng tác ca khúc chủ đề này, sáu năm trước khi ông phá kỷ lục số bán với bài Love Story (1972).
Bản nhạc do Nicole Croisille song ca với Pierre Barouh, rất quen thuộc nhờ khúc hát dạo đầu chabada bada và đặc biệt nổi tiếng trên khắp thế giới sau khi bộ phim của Claude Lelouch đoạt Cành cọ vàng tại liên hoan Cannes vào năm 1966.
Về phần mình, tác giả quá cố George Moustaki từng chuyển dịch bài Águas de Março của Tom Jobim thành ca khúc Les Eaux de Mars (Nước mưa tháng Ba).
Trong khi đó Claude Nougaro gợi hứng từ bossa nova để soạn lời thành nhiều ca khúc tiếng Pháp, trong đó có bản nhạc rất nổi tiếng Tu Verras (Rồi em sẽ thấy).
Nguyên tác bài này là nhạc phẩm O Que Sera của ca sĩ kiêm tác giả Chico Buarque.
Tại Hoa Kỳ, một trong bản nhạc nổi tiếng chuyển thể sang điệu bossa là bài The Shadow of Your Smile (Bóng tối nụ cười), ca khúc chủ đề của bộ phim The Sandpiper, với cặp diễn viên trứ danh nhất thời bấy giờ là Elizabeth Taylor và Richard Burton đóng vai chính.
Được phát hành lần đầu tiên vào năm 1965, bài hát do Johnny Mandel soạn nhạc, và do Paul Francis Webster đặt lời.
Bản nguyên tác phát hành cho bộ phim được ghi âm dưới dạng hợp ca.
Đến khi đoạt giải Grammy cho ca khúc nhạc phim hay nhất, bản nhạc này lúc đó mới được nhiều ca sĩ nổi tiếng như Barbra Streisand, Tony Bennett, Sarah Vaughan hay Marvin Gaye ghi âm lại.
Vào năm 1966, đến phiên ca sĩ Astrud Gilberto với sự hợp tác của tay kèn saxo tenor người Mỹ Stan Getz chuyển lối hòa âm phối khí sang nhịp điệu bossa nova.
Trong tiếng Tây Ban Nha, ca khúc này đã được dịch dưới tựa đề La Sombra de Tu Sonrisa.
Còn trong tiếng Pháp, bài hát được tác giả Eddy Marnay chuyển thành Le Sourire de Mon Amour, và do Nàng thơ phố Saint Germain des Prés Juliette Gréco ghi âm lần đầu tiên vào năm 1966, cho dù vào lúc đó, cô không ưng ý cho lắm với bản nhạc này.
Dù thích hay không, các phiên bản ghi âm trong nhiều thứ tiếng khác nhau giúp cho dòng nhạc bossa nova phát triển mạnh trong vòng những thập niên liền.
Rất nhiều nghệ sĩ lừng danh quốc tế, trong đó có Sting và George Michael đều cho rằng bossa nova đã thay đổi cách tiếp cận âm nhạc của họ.
Hơn nửa thế kỷ sau ngày ra đời, dòng nhạc bossa vẫn chưa sợ năm tháng tuổi già, gieo cảm hứng cho bao tác giả lao vào hành trình khám phá, âm thanh kỳ diệu mới lạ.
PV Tuấn Thảo
